Ads 468x60px

KHAWTLANG NUN SIAMTHAT

F. Rokhuma : Zotlang.
        Khawtlang nun siamthat  hi tun huna Mizo mipuite-ah hian thil TUL leh MAMAWH ngawih ngawih a ni tih hriain YMA General Conference vawi 65-na chuan Kum puan atan a thlang nawn leh ta a. Khawtlang nun siamthat hi engtianga kalpui tur nge? YMA-te siamthat theih chi a ni em? Tunge siam tha thei ber ang? Tin, khawtlang nun tha chu Mizo-te zingah a lo awm tawh thinin tun hunah hian a awm ta lo em ni? Tun hmain kan pi leh pu te hunah khawtlang nun tha chu khawiah nge an in zirtir thin? Khawtlang nun siamtha turin heng ang thute hi i’n sawi ho dawn teh ang:-
    1.Roreltu tha/chak    :-  Khawtlang nun chu a chhia emaw a tha emaw roreltu (Adminstrator) nun leh miziaah thui tak a innghat. Hmanlai Mizote-ah chuan Lal leh a khawnbawlte chu khawtlang rorel leh kawng engkimah thu tawp (Sovereign power) nei an ni a.  An mizia hian khawtlang mipuite nun leh miziaah thuk takin hmun a luah thin. Lal huaisen leh tlawmngai chu a khua leh tuite pawh chutiang deuh bawk chu an ni. Chutiang zelin zaidam, thinchhia, taima, thatchhia, fimkhur, ngaihsam etc,. Lal / roreltu-ah khawtlang nunzia thui tak a innghat a ni.
    Khawtlang nun innghahna bulpui ‘Lal leh a khawnbawlte’ chuan khawtlangah fimkhur takin dân mumal tak tlawhchhanin ro an rel thin. An dân tlawhchhan erawh chu ziakloh  dân a ni thung. Chu an ziakloh dân chu pî leh pû atanga an in rochun chhawn a ni. Tunlai hunah Bible-a awmdan/ nun dan tha nen hian a inang tlangpui e. Tin, an rorelna thu-ah milian leh mite an thliar ngai  lova,  dân bawhchhetu chungah chuan thuneihna an lek kawh ngamin khua atanga inhnawhchhuahte leh thihna thlengin thu an nei ngam thin. Chungte avang chuan khua leh tui-te pawhin awmdan tha, khawtlang nun tha chu zawm hram an tumin roreltute mittlunga awm hi an tum tlat a ni.
    2. Zawlbûk     :-  Khawtlang nun innghahna bulpui chu Lal rorelna dân (Adminstration)-ah a in nghat kan tih mek laiin khawtlang nunzia a taka a lan chhuahna chu nula leh tlangval nunah a lang chhuak ber thin a ni. He thil hi Mizo khawtinah thu dik a ni a, chuvangin Mizo khua, a te emaw a lian emaw khawtinah thu tha inzirtirna hmun khawtlang nun siamthatna hmun Zawlbûk hi an nei vek a ni. He Zawlbûkah hian tlangvalho leh pa valaite an riakkhawm thin. He Zawlbûkah ngei hian thutha tinreng tlawmngaihna, huaisenna, aia upa zahthiamna leh khawtlangnun humhalha khua leh tui tha nih an in zirtir thin a ni. Tin, heng tlangvalho Zawlbûka riakte zana ai tur thing ngaihtuahtu mipa naupang ‘Thingnawi fawm Naupang’ an awm bawk a. Hengho hian thingnawi an zawhtawk fawmkhawmin an tel khawm anga, Zawlbûkah hian an keuh ngei ngei tur a ni. Mizo-te hi naupang an nih lai atangin khawtlang tana mi tangkai, midang tana malsawmna nih hi an tumin an nuna thil bet tlat chu a ni. Chutiangin Zawlbûk inzirtirna (Zawlbuk Institution) avangin Mizo khawtlang nun chu mawi takin a parchhuak thin.
    3. Hmeichhiate Dinhmun :-    Mizo khawtlang nun kalhmangah hian hmeichhia-te hian dinhmun pawimawh tak an luah a ni. Kan nihphungah mipa chu Lal leh thunei zawk tak (Patriacal System) kan nih laiin thaibawih te chu an lo awm ve mek bawk. Hmeichhiate hian klhawtlangah, chhungkuaah dinhmun pawimawh tak luahin chhungkaw khaidingtu an ni. Silhfen ngaihtuahtu an ni a, ei leh bara khawsak reltu an ni. Thingtuah, tuichaw, insuk, buhden, In lamah leh lo/ram lama hna tinreng thawh hi an mawhphurhna niin mipa mittlung taka awm hi an damchhunga an tih tur mawhphurhna innghat tlat chu a ni. Kawng tinrengah mipa-te aiin hmingchhiatnate hi an khum awl zawk hle leh nghal. Hengte avang hian Mizo hmeichhia-te hian khawtlang kun tha thin, lo tlahniamtaah hian mawh lian tak an phurin a siamthat hnaah pawh hian mawhphurhna sang tak an kovah a innghat a ni.
    4. Zû  :-        Mizo-te khawtlang nunah hian zû hian dinhmun pawimawh tak a luah tawh thin a, tunah pawh hian ala luah mek a ni. Tunhma chuan zû hi khawtlang nun siamthat nana hmanraw pawimawh tak a ni thin. Lal leh a khawnbawl ten an hmang tangkai thiam a, khawtlanga tlangval tlawmngaite leh huaisente chawimawi nan an lo hmang thin. Khawtlang intihhlim ni, Kût ni vangthlaa Se chhun Khuangchawi ni khuaah zû hian hmun pawimawh tak a luah thin. ‘Sumdêng zû’ in ni te phei chuan tlangval tlawmngai leh huaisen chawimawi nan Lalin nopui a dawm hmasak tir thin. Chu Tlangval tello chuan Sumdeng zû chu in thiang a ni lova, a awm loh pawhin an zawng chhuak ngei ngei thin. An hmuh zawhloh phei chuan Sumdêng zû chu an in lo mai  a. Chu tlangval tlawmngai leh huaisen a telloh avanga Sumdêng zû an in theih tak lovah chuan, nihna hlu tak an vuahsak a. Chu chu “Sumdûng Zu Kham” an ti ta thin a ni. Khawtlang hian an ngaihluin an chawimawi a, nulate pawhin an ngaisangin an hlut hle thin a ni. Tunlaia Tangkapui  ‘Award’   sâng tak dawng aia an nêpna a awm chuang lo. Chutiang chu anih avangin khawtina tlangval-te chuan tlawmngai leh huaisen nih hi an tum theuhin an nuna thil bet  tlat a ni. Chutiangin zû chu Khawtlang nun siamthatna, khawtlang nun ti thlamuangtu hmanraw pawimawh No 1 a ni thin. Setana hmanrua a ni ngai reng reng lo.
    Vawiinah ve thung hian le!! Mizo-te nhawtlang nunah zû hian eng dinhmun nge a luah tak? Do a ngai ta hial em ni? Hmanah leh vawiinah zû chu zû ala ni reng a, farkhat a chawl (Power) thiltihtheihna chu a ngai remng a la ni. Hmanah khawtlang nun siamthatna hmanrua, mite tithlamuangtu hmanrua a ni a. Tumnah khawtlang nun tichhetu, mi te nun tiraltitu hmanrua a ni ta thung. Engtizia nge ni ta ngai? Roreltu in a hman dan a dang a ni. Hmanah ziahloh dân hmangin Lal leh a khawnbawlte leh a khua lehtuiten ‘Sual Mark’ pe miah lovin an in a, a sual lo mai a ni. Tunah erawh a ram Kohhrante leh YMA  ten  ‘Sual Mark’ pe chungin roreltu ngei pawhin sual ni a ngaiin ziak ân tlawhchhanin a khapna, a dona dân an siam a. Nimahsela zû hi Mizo-te nun (Culture)-a bet tlat a nih avangin kan in lo thei si lova. Ti chuan no khat kan in khan misual nih kan lo hlawh ta a. Chu chu Setana’n kawng tinrengah remchangah a lo hmang ta hlauh a ni.
    Tunah erawh chuan Sorkarin kut hnathawktute hmakhaw ngaiin MLTP Acts chu ti danglam hlekin Grape Wine siam a remti a, chu Grape Wine chu ‘Zawlaidi’ tih a ni. Dân tlawhchhan neiin zawrh leh in a remti a ni. Chutih mêk laiin a ram Kohhran lian ber lah chuan Zawlaidi chu ‘Zu a ni’ a lo ti ve kawlkalh. Sorkarin Zawlaidi in a phal si, Kohhranin zû a tiin zû in a phal si lo. Kohhran atangin Zawlaidi in chu a hnawtchhuak chur chur mai dawn em ni le.? Nge Kohhran chuan zû in chu a phal ve ta mai dawn em ni? Ngaihtuah tham tak a awm. He thil, zû thuah hian Mizo khawtlang nun nen inkungkaihna, thil tial inherh thuk tak a awmin, he thiltial inherh hi a in herh let leh dawn ta in hmanraw tangkaiah a rawn inherh chhuak leh dawn ta em ni.? I lo beisei teh phawt ang u.
    5. Ruk rûk  : -    Mizote khawtlang nunah hian mahni hmasialnate,duhamnate leh itsiknate hian hun leh hmun a nei tlem hle thin. Mitin mai hi an rinawmin mahni ta nilo lâk a, ruk rûkte hi an ching ngailo a ni. Lo  ram lamah thlai rah a ni emaw thlai hnah a ni emaw mahni ta lo chu engmah an la ngai lo. Tin, in lamah nise mi thil ruk chu sawi loh, mi awmlo inah an lut ngai lo. Kawngkaah thingfak emaw an tun chuan chu chu tunlaia Tala lian ber ai hian a kalh nghet zawk daih a ni. Kutkem nei, ruk rûk ching nih hi an thil hlauh tak niin piansualna chikhatah an ngai hial a ni.Tin, khawtlangah thil bo emaw rukru thawm emaw sawi rîk a awmin Lal leh a khawnbawl te’n menah thlakin an ngawih bopui ve ngai lo, an engtoin an zawng chhuak ngei ngei thin a ni. Chutiangin Mizo-te Khawtlang nunah kutkem nei hian hun leh hmun nei lovin a tual chai lo hle a ni.
    Tun hunah zet erawh hi chuan Office-ah a ni emaw Farm-ah a ni emaw tham leh bawlhhlawhna, eiruk leh mahni ta lo lak duhna ten tual an lengin Mizo khawtlang nun mawi leh hlu tak thin chu suar angin a chim chhe ta mek a nih hi. Thil bo thawm, leipuia thlairah / hnah emaw mi In / dâwr rawk tih thawm a rik pawhin roreltu, V/C ten kan rorelna chhungah engtizia nge han tih a han dapchhuaha misual rukhmang chu man chhuah ngei tumna a awm phak ta lo, menah thlakin an ngaithla liam ve ta mai mai a ni.
    Tin, heng ang ruk rûk leh sualna dang ti reha man chhuaktu tur, hlawh tam tak dawnga hnathawk tu kan Police-te mang mang pawhin FIR an thehluh loh phei chuan an ngaithlalim ve ta mai mai em ni? Training te an neih uluk leh an talent -te a that hlawm vei nen.... Misual leh rukhmangte man chhuak zung zunga dân anga hrem hmiah hmiah mai awm tak hi a ni na a le.. Eng kan ti zo ta nge ni..?? Khawtlang nun hi a chhiain  siamthat ava ngai teh reng em!! Pulpit  aw leh YMA, thuneihna nei tel silo te hmalakna ringawt chuan khawtlang nun hi a siamtha hlei thei ta lo a nih hi,,,, Roreltu tha kan va mamawh teh reng em!!
Awle, khawtlang nun siamthat chu hetiang hian a hmawr lo bâwk dawn ta ila - Kan sawi tawh angin a mawh lian ber phurtu chu ram roreltute an nihzia hi i pawm tlang teh phawt ang u. A chhan chu dân leh thupek a taka kengkawhtute an ni. Dân leh thupek (Law&Order) chu Khua leh tui tha, khawtlang nun tha awm theih nana ramchhung mi zawng zawng tan a niin dân chunga leng tumah an awm lo.
    6. Village Council / Court :-  Khawtinah Village Council / Court a awm a. VC -te hian thu neihna lian tak tak chi thum.     i) Legislative Power (A ram dânpui dinglai kalh lovin) khawtlangah in enkawlna dân siam theihna an nei.    ii) Executive Power   (Khawtlang tana dân siamte hman tangkai theihna dân.)   iii) Judicial Power  (Khawtlang tana dân siam bawhchhe tute hrem theihna dân,) Cheng zanga thleng chawitir theihna, dânpui tlawhchhanin an nei. Khawlian leh khawtê an dang chuang lo. CYMA General Conference ai pawhin hetih kawngah chuan thu neihna an neiin khawtlang nun chhiath/ that ah an mawhphurhna a sang zawk a ni. Tin, an ni hi Sorkar chhiahhlawh (Govt Servant) pawh an ni lova, Mipui chhiahhlawh (Public Servant) an niin mipui thlan roreltute an ni.
    Heti taka nihna ropui leh thuneihna sang nei ni mah se, khawtlang nun siamthat kawngah te hma an lak lohva khawtlang nun lo tlahniam zel te hi roreltu fello mawh a ni tih an hriat loh chuan a pawi khawp ang. Zû, damdawi, ruihhlo leh a kaihhnawih hman dikloh te, insual buai leh tualthahna te, mi ruk leh mi rawk duhna te, thatchhiat leh nun pawlawh, mipat hmeichhiat hman khawlohna te chuan tual a lengin hnam nun an ti rûm ngei dawn a ni.
    Tin, roreltu/dân lek kawhtu mipui thlan ni lo, Govt Servant/ Official, a bik takin Administrative Line a awm ten mawh lian tak an phur a ni. State Sorkar-ah chuan Governor a ni a, Distict  tinah chuan DC  te an ni. An ni hian an rorelna huam chhungah chuan mawh zawng zawng an phur a ni. Dân leh thupek kenkawh kawnga a hmanrua te Police leh Excise te leh mi dang dang te pawh an awm ang. Dân leh hrai kenkawh kawngah heng thuneitute hi an chak tawk loh chuan khawtlang nun chu a tlahniam rawih rawih mai a ni. Misualte dân anga hrem ngam chu sawiloh dân kengkawhtute ngei pawh zû leh ruihhlo laka an fihlimloh phei chuan beisei hi a bo ngawih ngawih mai a ni.
    A tawp berah chuan heng dân leh hrai te siamtu leh roreltu MLA te hian khawtlang nun chhiat / that kawngah hian mawh nasa takin an phur a ni. An ni hi mipuite aiawha khawtlang that tlanna tura dân siamtu leh Govt Sevant  leh NGO, a te ber atang a lian ber thlenga thunun theitu an ni a, ram leh khawtlang nun siamthatna kawngah hian mawh nasa tak an phur a ni. Chuvangin kan ram / khawtlang nun siam tha tur hian midangte thawh leh tih atana khek mai lovin nang leh kei ngei pawh hi kan pawimawh tel ve a ni tih hriain kan theih tawp hian kan khawtlang nun siam tha tur hian i bei tlang ang u hmiang... Kan Pathian thu pawh in,  “Nang malsawmna ni ang che,” a tih ang khan mitin huap YMA atang ngei hian i thawk ang u le. YMA tang fan fan se la, Mizoram dam reng rawh se.

0 comments:

Post a Comment