ZAHAWMNA

- J. Malsawma

         Tehfung siam dawn ila zahawm kan teh dan hi a inchen lo nuai awm e. Thenkhat chuan mi invawng fel tak hi zahawm kan ti ang a, midangin mi hausa te, a dang leh chuan thuneitu leh mi thiltitheite hi alawm zahawm kan ti ngei ang. Sakhaw mi te hi mi zahawm ber chu a ni ti pawh an awm bawkin a rinawm. Zahawm kan teh dan a\angin zahawmna kan hrilhfiah dan pawh a dang lo thei lo a ni.
   
         Zahawmna chu enge? A nih leh mi zahawm kan tih te chu tu te nge? Mi dik leh rinawmte hi mi zahawm chu an ni chiang a. An dikna leh rinawmna chuan zahawmna a keng tel tlat. Tichuan zahawmna chu dikna leh rinawmna nen piang hmun chhul khat kual an ni e kan ti thei ang. Tupawh mahni hna rinawm taka thawk a, dik taka thilti \hinte hi hmuhsit awm takin an awm ngai lo a, mi rinawm lo leh dik lo \hinte hi inchhek arbawm viau mah sela zah an phur tak tak ngai lo.
   
    Mi rinawm te hian a derin engmah an ti ngai lo ti ila kan uar a ni kher lo ang. Tam tak chu a suakin kan nung a, miin \ha min ti se tiin pawn lam lan dan ringawt kan chai tawk hle \hin. Anmahni ngei pawhin a tak emaw an ti a, ropui ta riau a inngaih chang pawh an nei fo. Chutiang mi chu mahni inbum, choak vatawk chang tawn ang lek an ni. Tute emaw ngaihsan nia an inhriatna khan a bum a, nuihzaburah an inchan lek a ni si. Hetiang mi hi tunlai khawvêlah hmuh tur an tam viau awm a nia.

        Rorêltute hi zah tur leh an thuawih turin Bible-in min zirtir a, mahse an thu kan awiin kan zah lutuk lo niin a lang. Dik taka rorêltu chu khawvêl hian a hria a, dik lo taka rorêltute lah a hai hek lo. Duhsak bik nei rorêltu chu zah phur tlak a ni lo ang bawkin hleih nei taka rorelna chu a zahawm lo bawk. Tunlai hian rorêltute zingah fakawm tak tak an awm laiin chhuanawm lo tak tak sawi tur pawh kan hriain a rinawm. America President Abraham Lincoln kha duhsak bik nei lo rorêltu dik nia sawi a ni a. Chu a nun chuan roreltu zahawm takah a siam a, khawvêl awm chhung chuan a hming a dai tawh ngai lo ang.
   
    He kan ramah hian rorêltu kan nei ve ta nual mai. Mahse engatia maw ni an tu leh fa te thlenga roreltu atana kan duh ngawih ngawih hi sawi tur an awm lo a nih hi! India ramah chuan Jawaharla Nehru-a te chhungkua chu an monu thlengin hruaitu atan an it ngawih ngawih a. George W. Bush chuan a fapa George Bush-a chu America President a nih leh theihna turin office a luah laia a hming\hat avangin kawng a lo sah kuak sak daih tawh. A pa rorel danin an ram mipui a tilawm a, chhungkaw zahawm takah insiamin chu zahawmna chu George Bush-a ngei pawh khan a rochun a ni kan ti lo thei lo ang.
   
    Tunhnaiah zahawmna hi sum leh paia lei theih niin kan hria a, hlawh tihsan te kan sawi ri fo. Mi \henkhat teh dan a\ang chuan dikna chen pawh a awm a ni thei e. Mahse ngun taka ngaihtuah chuan zahawmna tehfung atana hlauhawm ber chu sum leh pai hi a ni. Dikna aia hausakna hmachhuan a, rinawmna kalsan a sum leh pai atchilh tlattute nun hi thlakhlelhawmin a awm ngai lovang. Bible hi a dik a, kan rin reng dawn chuan hei hi chiang a ni. Sum tam tak aiin hming\hat hi thlan zawk tur a ni tih ziak hi a dikin a rintlak a. Khawvelah hian mi hausa zawng zawng hi zah an ni vek lo a, ngaihsan pawh an hlawh vek kher lo.
   
    Mi hausa inngaihsansiakna leh intlawnsiakna he Zoramah hian mi hausate dinhmun chu awhawm tial tialin a lang ta. |henkhat chu rim taka an thawh avanga hausa sawi tur an awm nawk a. Hlemhletna avanga lo hausa thur thur pawh an awm bawk. Kan intlansiakna ber chu hausak hi a ni ta ber. Kan hausak theihna tur a nih phawt chuan ham theih apiang kan ham bawrh bawrh a, kan thiltihin midang tan harsatna a siam dan lam erawh kan ngaihsak phal lo. Chuvangin ram kalsiam a fuh thei lo a, chawmhlawm nih reng pawh zak thei kan ni ta lo. Hmasawnna sum chuan tu nu emaw pawnfen ip a tipuar luah a, a lehlamah mi thenkhat inah erawh sazuin khel a beng mek zel chu a ni si. Heng hi thil dang vang a ni hauh law; zahawm teh nana hausakna kan hman vang a ni tih hi i pawm thlap ang u.
    A nih leh hausak hi a \ha lo tihna em ni? Ni love. Hausak chu a \ha a, tum pawh kan tum tur a ni. Amaherawhchu hausak tum avanga hlemhle taka thiltih hi duh loh tur chu a ni. Mi chinchang hriaten an sawi hi a dik a nih ngat chuan kan ram roreltu te, sorkar hnathawk te  leh sakhaw rawngbawltu thleng pawh hian an hausak dan chhui chian dawl lo an awm \euh tawh tih a ni a. Hei hi \hangthar \halaite hian kan dodal a hun ta. Mi dik lo chu kohhran leh khawtlangah pawh kan thlei hran hret hret  loh chuan dikna hi kan tung ding thei lo mai ang tih hlauhawm tak a ni. Dik taka taihmakna nena hausate chawimawi nachang kan hriat tikah kan ramah dikna lal-tiang tundinin a awm ang.
   
    Mizote hian hmanlai atangin mi zahawm chawimawi phu chu chawimawi nachang kan lo hre daih tawh a. An phak tawk Nôpui an hlan \hin a nih kha. Khang nôpui dawng tlak khawpa an ngaihte nun kha a mawi ngawt mai. An tlawmngaihna leh huaisenna te, thuhnuairawlhna leh inngaihtlawmna khan chawimawi tlakah a lantir tihna a ni a. Lo ram thlan thuah ‘keiin ral dai ka do nang e’ ti a a \ha lai chuh lova a \ha lo lai pawh hnualsuat hauh lo, lawm taka pawm thei nun kha a va mawi em! Chan loh hlaua chan theih apiang na taka chuh a, beisei ang chan loh vanga vui hmui pu \hin \hangtharte hian an nunah zir tur kan ngah hle mai.
    Ni e, pi leh pute a\ang tawh khan tlawmngaihna leh inngaihtlawmna te hi zahawmna tehfungah kan lo hmang daih tawh a. Khawvel pawhin hei hi chu min \awmpui chiang. Isua Krista kha a zirtirna innghahna laipui chu inngaihtlawmna a ni a. Chumi avanga khawvel hneh pawh a ni bawk. Mite zah leh chawimawi a hlawhna chhan chu inngaitlawm taka a pa thu a zawm kha a ni tlat. A pa thu kha hnial ni ta se khawvel hian kan hre lo mai thei. Mother Teresa, nu inngaitlawm, midang tana nun hlan ral raihtu khan a hmel leh hausakna a\angin khawvelin zahna tur chhan a nei lo. Mahse chawimawina nopui chu a hlan miau si. ‘Inngaihlu apiang an tlawm ang a, inngaitlawm apiang chawimawiin an awm ang’ tih Bible-ah kan hmu a. Inngaihtlawm avanga min a hlawh chhuah chu chawimawina leh zahawmna a ni.
    A hma lama kan sawi tawh angin tunhnaiah zahawm kan tehna berah hausakna kan hmang ta niin a lang a. Hei hian kan khawtlangah nghawng \ha lo tak a nei \an. Dik taka sawi chuan mi rethei leh hausa inkar hi inthlau tak a ni tawh. Khawpuia awm thingtlang nun hmu pha lo chuan a hrethiam lo mai thei e. Zoram thingtlang mite dinhmun hi tun dinhmunah chuan chhe tak a ni. An chhehvela an ram neih \hat zawng zawng mi hausain an nei zo a, an tan huan lo ram hmalakna tur \ha a awm meuh lo. Nitin inhlawhfa turin hnathawh turin a daih nahek lo. Sorkar office-a an chan tur ang tam tak chu khawpui lam miten an hui zo zel bawk si. Loh theih lohin mi hausate thuhnuaiah an intulut a, mahni dikna pawh hailang ngam lovin patling an rum tlawk tlawk a nih hi.
    Mi hausa leh rethei inkar a zauh tawh avangin \henrual \ha kan inzawn dan pawh a dang daih a. Chhungkhat laina zawn thlengin nghawng a nei ta. Thinlung taka inlainatna kan tlachham tial tial ni tein a hriat. Politician-ten intiam kur nguai mah sela a tak taka an hnena thleng hi chu \hatpui tham a ni mawlh si lo. Chuvang chuan an dinhmun a \hat ve theih hlauh beiseiin patlingin zah pawh dawn zo tawh lovin an dikna an hralh a, a va rapthlak em! Hei hi mi hausa ngaihsanna leh zahna a lo nasat deuh deuh vang a ni. Zoram hian he kawng hi a tlansan lova a kalpui zel a nih ngat chuan kan hmabak chu a chhe hle ang le.
    Tunhnaiah sorkar hnathawk leh politician zingah he ram hi mahni ta anga en an tlem tial tial a ang hle. Miten ‘i ramin enge a pek theih che tih aiin, enge i ram tan i pek theih ngaihtuah rawh’  tia an infuih laiin keini ramah thung chuan ‘he ram hian enge mi pek ang a, eng ang hlawkna nge ka hmuh ang’  tih chu kan thupui a ni thung si. A thei tawh phawt chuan chawm bawka hawp bawk kan pawi sa lo a, tam lua awm lovin neih  belh zel kan tum a, kan ram a rum mek a nih hi. Heng te hi kan rama siam\hat ngai a va ni tehlul em!
    Kan rama tlawmngai pawl lian ber YMA-in thupuiah ‘Khawtlang Nun Siam |hat’ a hmang mek a. Siam \hat tumin chak takin hma a la zel bawk a, hei hian mi dikte nasa takin  phurna a pein a rinawm. Anni hian chik takin zir chiang sela, Zorama mi zahawm leh chawimawi phute chawimawia pho chhuah hi hmaih hauh lo sela a \ha ngawt ang. Zahawm leh ropui teh nana hausakna kan hmang mekte hi a fuh lohzia an member-ah inzirtir uar sela a duhawm khawp mai.
    A tawp berah chuan Bible thu hmangin tlang kawm dawn ta ila. Isaia ziakah chuan ‘Mi suaksualten zah an phur ngai lo....’ a ti a. Hemi in a ken tel chu mi zahawm ni tur chuan mi fel nih a ngai tihna pawh a ni thei ang. Mi dik leh rinawm te hi he ramah hian chawimawiin awm deuh deuh sela, hausakna ringawt hi zahawm teh nan a tling lo tih pawh hre chiang telh telh ila a duhawm hle. Zahawmna hi thawh chhuah lamah a innghat lova a thawktu thawh danah a innghat zawk. Hlawh hmuh nan chauha hnathawk \hin ai chuan hlawh pawh nei lem lova mahni inphata hnathawktu hi zah fo zawk tur an ni. Phut let nei hauh lova midang tana nun hlantute hi khawvêla mi ngaihsanawm, zah phu an ni. Chan pawh huama rinawm taka ram leh khawtlang tana rawngbawltute hi zahna chibai buk ila, chawimawina nôpui  i hlan nawn awn awn teh ang u.